· EUSKAL HERRIKO· · · ·MUSIKA TRESNAK·

Txalaparta perkusiozko euskal musika tresna bat da,idiofonoa, zuzenean kolpatzen dena. Bi euskarriren gainean jarritako zurezko ohol horizontalek osatzen dute. Zur erabilienak haltzarena, gaztaiondoarena eta lizarrarena dira. Txalaparta lau makilez jotzen da, txalapartari bakoitzak bi makil dituela. Tradizioan, jotzaile bat ttakuna (tukuna edo bia ere deitua) jotzen aritzen zen, eta bestea herrena (urguna, pikatzailea edo bata).

Dultzaina, bolingozo edo gaita izenaz ere ezaguna, gorputz konikoko eta mihi bikoitzeko haisesk musika tresna  da. Zazpi zulo ditu, sei goialdean eta bat behealdean. Txirimiriaren familiakotzat har daiteke, baina laburragoa da, baita zorrotzagoa ere soinuaren aldetik. Batzuetan metalezko uztai zabalak daramatza, instrumentua inguratuz. 

Txirula Euskal Herriko eskualde guztietan oso nabarmena da hiru zuloko txirulen presentzia aspalditik, izen, material, joera, estilo eta funtzio anitzekin. Bi dira nagusiki gurean ezagunak: txistua eta xirula. Bien artean, txistua da zabalduena eta aldaera gehien dauzkana. Xirula berriz, Zuberoako foklorean oso lotua ageri zaigu azken garaietan, 1970ko hamarkadaz  honantz zerbaitxo hedatu bada ere, eremuz nahiz erabileraz. Gaur egun bereiz agertzen dira txistua eta xirula, eta hala aurkezten dira hemen ere, baina historian atzera eginez gero ez da halako alderik. 

Alboka euskal haise instrumentu tradizionala da, mihi bakun jogune motako klarinete bikoitza duena. Musikalki, bi tutuak independienteak dira, baina aldi berean jotzen dira. Afinazioari dagokionez, egile bakoitzak ezberdina eman du: Arratian egiten zirenak La notan afinatzen ziren, eta Zegaman egiten zirenak La musika notan. Normalki, albokariek ezkerreko bost zuloko kanaberarekin melodia jotzen dute eta eskumako hiru zulokoarekin laguntzaz.

Danburria harizko musika tresna  da, Espainian erabiltzen dena. Gitarraren antzekoa da, baina askoz ere txikiagoa, eta giderraren eta kaxaren elkargunean hura baino estuagoa. Antzina hiru soka besterik ez zituen eta gider leuna; hari ardatzik gabea zen. Gaur egun 12 hari ditu pareka jarrita; lehenengo seiak hestez eginak dira, eta hari-bilduak beste seiak.

m

Musugitarra(tronpa)izaera oso moldagarri bat duen eta pistoi gutxirekin (metalezko haize instrumentu guztiek duten ezaugarria) tesitura oso zabal bat hartzen duen metalezko haize instrumentu  bat da. Tronparen soinua oso aberats eta adierazgarria da. Gainera, musika tresna honek soinu leun eta gozoak zein latz eta gogorrak sor ditzake. Tronpari soinu efektu bereziak lortzea ahalbidetzen dioten zenbait baliabide tekniko daude, sordina, itzaltzailea eta cuivre delakoa esaterako.

Tobera bi lagunen artean airean edukiz jotzen den euskal musika tresna da, txalapartaren antzera antzerakoa. Metro eta erdi luzerako burdinezko palanka edo hodi batek osatzen du eskuarki. Berau jotzeko metalezko 30 zentimetro luzeko lau haga erabili ohi dira, bat esku banatan. Batzuetan, palanka joaldiarekin tartekatuz, bertsolariak koplak abesten ditu, bai toberaren bertso propio zaharrak, bai saio horretarako prestatutakoak edo bat-batekoak.

Supriñua Euskal Herriko haiza-tresna da. Gaztainondoaren edo hurritzaren azalaz egindakoa da.Goiko muturra zapalduta dago pita sartzeko. Bi zulo besterik ez ditu, bi hatz erakusleekin  estaltzeko. Ondorioz, hiru soinu sor ditzake musika tresna honek.Tradizioz artzainek jotzen zuten, batez ere. Artzaintzan zebiltzala beste artzainek entzuteko edo haiei erantzuteko jotzen zen, ohikoa zen arratsaldean, herrirantz abiatu aurretik jotzea. Norberak egin eta zaintzen zuen surpinua, eta ez lehortzeko uretan utzi ohi zen. Hala ere, goiz edo berandu lehortu edo usteltzen zenez, udaberriro berria egiten zuten jotzeko zaletasuna zutenek.

Euskal Herriko eskualde guztietan oso nabarmena da hiru zuloko txirulen presentzia aspalditik, izen, material, joera, estilo eta funtzio anitzekin. Bi dira nagusiki gurean ezagunak: txistua eta xirula. Bien artean, txistua da zabalduena eta aldaera gehien dauzkana. xirula berriz, Zuberoako flokorearekin oso lotua ageri zaigu azken garaietan,1970eko harmarkadan honantz zerbaitxo hedatu bada ere, eremuz nahiz erabileraz.

Eskusoinu txikia botoidun arkodeoi  diatoniko mota bat da, europako beste herrialde batzuetatik ekarritako akordeoi diatonikoei egindako hainbat aldaketekin Euskal Herrian errotu zena. Trikia edo, zenbait euskalkitan eta orohar hedatuago, trikitixa deitzen zaio (nagusiki Triki musika jotzeko erabilti ohi izan delako); bai eta iraganean infernuko auspoa ere ,apaizek emandako izena, eliza horren moralaren aurkako ohiturak sustatzen zituela eta). Giltzadi instrumentu hau Euskal Herrira italiar langileek ekarri zuten XIX. erdi aldera.

Navarroko gaita egurrezko instrumentua da. Dultzaina eta Navarroko gaitarekin asko nasten di ra oso antzekoak direlako.

Txanbela dultzaina antzeko Euskal Herriko musika tresna aerofono tradizional bat da, bereziki Zuberoan jo izan dena. Dultzaina baino motzagoa da, eta zortzi zulo ditu: dultzainarenak gehi belarriak izenekoak. Lakarriko Pierre Cauet txanbelariari esker berreskuratu ahal izan ziren txanbela jotzeko modu eta errepertorio tradizionala.

Pandero perkusiozko musika tresna da,esku batekin heldu eta bestearen atzamarrekin jotzen dena. Tresna gainjarritako eraztun batek edo biz osatuta dago, zentimetro bateko lodiera edo gutxiagokoa, letoizko, burdinazko edo altzairu tenplatuzko osagarriez hornitua, eta hutsune edo barrunbea azal oso leun eta luzatuz estalita dago.