Κηρύχτηκε από τον πάπα Ουρβανό Β' στην Κλερμόν της Γαλλίας το 1095. Είχε κυρίως θρησκευτικό χαρακτήρα, παρόλο που οικονομικά προβλήματα έπαιξαν κι αυτά τον ρόλο τους (υπερπληθυσμός, έλλειψη γης).
Μια κίνηση που εκδηλώθηκε στη Δύση τον 11ο αι., προήλθε από πρωτοβουλία των παπών και απέβλεπε στην απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων που είχαν κατακτήσει οι Σελτζούκοι (1077).
Διακρίνεται σε μια λαϊκή και μια φεουδαρχική σταυροφορία. Οι ανοργάνωτες λαϊκές μάζες προηγήθηκαν, αλλά εξολοθρεύτηκαν από τους Τούρκους. Ακολούθησε η εκστρατεία των φεουδαρχών που νίκησε τους Τούρκους. Έτσι: α) ανέκτησαν και παραχώρησαν στο Βυζάντιο βάσει συμφωνίας τα εδάφη της δυτικής Μ. Ασίας και β) οι φεουδάρχες ίδρυσαν μια σειρά από ηγεμονίες και αυτοτελή κρατίδια στη Συρία και την Παλαιστίνη.
Παράγοντες διαμόρφωσής τους: α) φημολογία για τις ωμότητες Αράβων και Τούρκων κατά των προσκυνητών, β) τα οικονομικά προβλήματα της Δύσης και γ) το κάλεσμα για βοήθεια που απηύθυνε ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α' Κομνηνός στους ηγεμόνες της.
Ήταν μία προσπάθεια της Δύσης να αντεπιτεθεί στην όλο και αυξανόμενη πίεση των Τούρκων. Ο πάπας Ευγένιος, όταν έμαθε τα νέα για τη δυσχερή θέση στην οποία είχαν περιέλθει οι σταυροφορικές ηγεμονίες (λόγω των επιθέσεων του σουλτάνου του Χαλεπιού Νουρεντίν) εξέδωσε βούλλα την 1η Δεκεμβρίου 1145 με την οποία κήρυσσε την έναρξη Σταυροφορίας.
α) Η Β' Σταυροφορία απέτυχε. β) Η συμμαχία ανάμεσα στο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ, στους Γάλλους και στους Γερμανούς διαλύθηκε. γ) Οι σταυροφορικές ηγεμονίες αντιμετώπιζαν ενωμένους, πλέον, τους μουσουλμάνους και πιο ισχυρούς από ποτέ.
Γνωστή ως η Σταυροφορία των Βασιλιάδων. Ήταν η προσπάθεια των Ευρωπαϊκών ηγετών για την ανακατάληψη των Αγίων Τόπων από τον Σαλαντίν.
Ωθούμενοι από θρησκευτικό ζήλο ο Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας και ο Φίλιππος Β' Αύγουστος της Γαλλίας σταμάτησαν τη μεταξύ τους σύγκρουση για να οδηγήσουν μια νέα σταυροφορία. Μετά το θάνατο του Ερρίκου ηγήθηκε του αγγλικού στρατεύματος ο Ριχάρδος Α' ο Λεοντόκαρδος.
Ριχάρδος και Σαλαντίν έκαναν συμφωνία στις 2 Σεπτεμβρίου του 1192 με τους εξής όρους: α) Οι δύο αντιμαχόμενοι συμφωνούσαν σε ανακωχή που θα διαρκούσε για τρία χρόνια. β) Το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ θα εκτεινόταν στην παράλια ζώνη από την Τύρο μέχρι και τη Γιάφα. γ) Οι χριστιανοί προσκυνητές και επισκέπτες θα μπορούσαν ανεμπόδιστα και με ασφάλεια να πηγαίνουν στην Ιερουσαλήμ. δ) Σημαντική για το Βυζάντιο ήταν η απώλεια της Κύπρου, έμμεση συνέπεια της τρίτης σταυροφορίας. Η μεγαλόνησος καταλήφθηκε από τον Ριχάρδο και παραδόθηκε στο φράγκο Γουίδο Λουζινιάν (1192). Έκτοτε το νησί παρέμεινε στην εξουσία των Δυτικών για τέσσερις σχεδόν αιώνες.
Υποχώρησαν βαθμιαία τα θρησκευτικά και κυριάρχησαν τα υλικά κίνητρα και η ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών.
Η ιδέα της Τέταρτης Σταυροφορίας ανήκε στο φιλόδοξο και δυναμικό πάπα Ιννοκέντιο Γ'. Προορισμός η Αίγυπτος ή η Συρία. Σύμφωνα με τη σύμβαση που υπογράφηκε στη Βενετία τον Απρίλιο του 1201, η Γαληνότατη Δημοκρατία υπό την ηγεσία του φιλόδοξου Δόγη Ερρίκου Δάνδολου, ανέλαβε, έναντι αμοιβής, να μεταφέρει με το στόλο της στην Ανατολή και να εφοδιάζει με τρόφιμα τα στρατεύματα επί ένα έτος. Τον Ιανουάριο του 1203 οι σταυροφόροι αποδέχθηκαν την πρόταση του έκπτωτου βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαακίου Β' Αγγέλου για την αποκατάστασή του στο θρόνο. Οι σταυροφόροι έφθασαν μπροστά στα τείχη της Βασιλεύουσας τον Ιούνιο του 1203 και κατέλαβαν την πόλη στις 17 Ιουλίου του 1203, αποκαθιστώντας τον Ισαάκιο.
Η άλωση της Πόλης πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1204. α) Κύριοι της Βασιλεύουσας οι τελευταίοι, επέβαλαν τώρα το δίκαιο του κατακτητή. β) Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. γ) Πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση, για να κοσμήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τους πύργους των ευγενών. δ) Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους αρχίζει η μακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο, η οποία διαρκεί σε ορισμένες περιοχές μέχρι το 17ο αιώνα.
