ZATIKETA ZELULARRA

Giza gorputzean, meiosia egin dezaketen zelulabakarrak, espermatogonioak (gizonezkoengan, barrabiloetan daude) eta obogonioak (emakumezkoengan, obulutegietan daude) dira; gure gainontzeko zelula guztiek, mitosia besterik ez dute egiten.
Espermatogonia batetik lau espermatozito haploide sortzen dira; obogonia batetik obozito haploide bakar bat sortzen da, zeren eta meiosiaren zehar besteak “galtzen” edo desegiten baitira.
Espermatogonio kopurua handia mantentzen da gizonezkoen bizitzaren zehar mitosiaren bitartez (espermatogonio gehiago sortzen dira, ez dira agortzen, eta espermatozito berriak sor daitezke, egunero).
Obogonio kopurua, mugatuta dago jaiotzean eta meiosia hasia dute (hasiberria eta geraldian), batazbeste 400.000 folikulu daude bi obulutegietan.
Erne! 40 urteko gizonezko baten espermatozitoek, ordu edo egun gutxi izaten dituzte, egin berriak dira, baina 40 urteko emakumezko baten obozito batek 40 urte ditu (amaren adinekoa da) eta bere kromosometan “eraldaketak” edo akatsak suertatzeko aukera handiagoa da.
Arrazoi honengatik, Giza ugalketan amaren adina garrantzi handikoa da, gaixotasun genetikoak saiesteko.

MITOSIA: - Mitosia, zelula haploideek eta diploideek burutzen dute.
- Zelula ama batetik bi zelula kume edo zelula alaba sortzen dira.
- Zelula kumeek zelula amaren kromosoma kopuru berbera daukate.
- Zelula kumeek eta zelula amak informazio genetiko berbera daramate.
- Helburu biologikoa: zelula kopurua handitzea; hazkunde kuantitatiboa.

MEIOSIA: - Meiosia zelula diploideek burutzen dute.
- Zelula ama batetik lau zelula kume sortzen dira (gametoak: espermatozitoak eta obozitoak).
- Zelula kumeek zelula amaren kromosoma kopuru erdia daukate.
- Gameto guztiak informazio genetiko desberdina daramate; ez daude bi gameto informazio genetiko berdina dutenik.
- Helburu biologikoa: biodibertsitatea handitzea da, gene-konbinaketa berriak sortzea eta sexu ugalketaren bitartez, ondorengoei pasatzea.

Zelula guztiak ugaltzen dira, zelula emeak sortzeko.

Zelula bakoitzak denbora ezberdina ematen dute ugaltzeko.

Gizakietan zelula batzuk ez dira ugaltzen adib.

eritzozitoak (globuxka gorriak)

neuronak

muskulo-zelulak ildastuak

Kontrakoz, beste batzul sarri ugaltzen dira adib..

heste-epiteliokoek (8 ordu)

ZER DA? Zelula batean gertatzen diren aldaketen segida da.

Zikloa zelula sortzen denean hasten da, eta iraupena zelula motaren eta giro-baldintzen (tenperatuta, elikagaiak ..) araberakoa da. Zenbait ordu iraun dezake, baina baita zenbait egun ere.

Zelula eukariotoaren zelula-zikloan bi fase bereizten dira:

Zelula eukariotoetan, bi ugalketa zelular desberdin gertatzen dira: Mitosia (edo ugalketa kontserbakorra) eta Meiosia (murrizketa-zatiketa da). Mitosia aurreneko atalean ikasi dugu; prozesu merkeagoa da (energia eta baliabide gutxiago behar dugu, Meiosian baino; gutxiago irauten du).

MEIOSIA: Murrizketa-zatiketa da, zelula ama diploide batetik lau zelula kume haploide sortzen baitira; hau da zelula alaba bakoitzak zelula amaren kromosoma kopuruaren erdia du eta informazio desberdinarekin. Meiosi prozesu berean sortzen diren lau zelula alabak, haploideak izateaz gain, desberdinak dira genetikoki; gametoak deitzen dira eta beraien funtzio biologikoa biodibertsitatea sustatzea da. Meiosi prozesuan oinarritzen da Darwin-en ondorengoen aniztasuna eta dibertsitatea (Darwin-ek ez zuen prozesu hau ezagutzen, baina Meiosiaren ondorioak kontuan hartu zituen bere teoria ebolutiboa eratu zuenean).

Zatiketa-fasean edo M fasean (Mitosian), zelula ama batetik bi zelula alaba edo zelula kume sortzen dira, zelula amaren kromosoma kopuru berbera dutenak (eta informazio genetiko berberarekin).
Horrela sortzen diren zelula kumeak zelula ama bezalakoak direnez, Mitosia ugalketa zelular kontserbakorra dela esaten da, kromosoma kopurua eta informazioa egonkor mantentzen baitira. Ugalketa zelular mota honen helburu biologikoa, zelula berriak egitea (helburu kuantitatiboa da) hiltzen direnak ordezkatzeko.
Eskubiko irudian, Zelula-zikloaren faseak laburbiltzen dira bakoitzaren azalpen txiki batekin.

INTERFASEA: Hasierako fasea da, iraupen luzekoa. Zelula hazi da eta bere funtzio biologikoari ekiten dio.

Azpifasea eta gertakisunak: G1-> haskunde fasea; bukatzen da, zelula helduaren bolumena eta gaitasunak lortzen direnean. Tarterik luzeena da.

S-> Kromatida kopurua bikoizten du, bukaeran, kromosoma guztiek bi kromatidarekin geratzen dira. Zentrioloak ere bikoizten dira

G2->S fasea ongi burutu den kontrol gunea da; Mitosia prestatzeko atariko fasea. Oso laburra izaten da.

ZATIKETA FASEA: Azken fasea da eta gutxi irauten du.
Fase honetan nukleoa desagertzen da eta kromatida kromosomakideak bereizten eta banatzen dira. Azkenean, zitoplasma (organoxkaguztiekin) ere zatitzen da (zitozinesia).

PROFASEA: Kromatina kondentsatzen da eta kromosomak ikusgarri bihurtzen dira. Aldiberean, mintz nuklearra desegiten da; bi zentriolo pareak “polo” zelularrerantz mugitzen hasten dira.

Metafasea: Ekuatore-plaka edo plaka metafasikoa eratzen da, ardatz akromatikoaren zuntzei esker.

Anafasea: Ardatz akromatikoaren harizpiak laburtzen dira, bi poloetarantz; kromosomen zentromeroetan tentsioak sortzen dira eta ondorioz, kromatida kromosomakideak bereizten dira.

Telofasea: Mintz nuklearrak eratzen hasten dira, kromosoma multzo bakoitzaren inguruan. Kromosomak deskiribiltzen dira eta begi bistatik galtzen dira. Jarraian, zitoplasma ere zelula kumeren artean banatzen
da. Animali-zeluletan, zelularen ekuatorean estugune bat sortzen da eta zitoplasma zatitzen da. Landare-zeluletan, berriz, fragmoplasto izeneko bereizketa-trenkada bat sortzen da, zelula kumeren artean.