2. Errepublika

Nazioarteko eremu zaila

30 urteetako hamarkadan gobernu faxista edota autoritario gehiago zeuden eta horiek kolpisteei lagundu zieten.

Errepublikaren aldarrikapena 1931eko apirilaren 14an

Udal hauteskundeak Apirilaren 12an

Alderdi errepublikanoen garaipena hiri handietan

Euskarriak: Lanbide-ertaina klaseak, beheko burgesia eta alderdi marxistak.

Behin-behineko gobernuaren eraketa

Gorte Konstituziogileen Deialdia (gizon-sufragioarekiko hauteskundeak). Indar erreformistek irabazten dute.

Lehenengo neurri erreformistak

Lurraldeetako autonomia (1goa, Catalunya)

Nekazal-erreformak (8 ordutako lanaldia, etab)

Alfabetizazioa (7.000 eskolak sortu eta irakasleen prestakuntza) eta laizismoa.

Armadaren berritzea.

1931ko Konstituzioa: Ezaugarriak

Errepublika demokratikoa eta laikoa

Askatasunen eta giza-eskubideen adierazpen zabala

Emakumeen botoa

Ezkontza zibila eta dibortzioa

Hezkuntza publikoa eta doan

Jabetza pribatuaren eskubidea baina guztiontzako interesari mendean jarrita.

Botere-banaketa

Elizaren eta Estatuaten banaketa

Gobernu-aldeak

Biurteko erreformista (1931-33)

Presidentea: Manuel Azaña (errepublikanoen eta sozialisten koalizioa)

Mundu osoko krisi ekonomikoak diru-sarreren murrizketa eta gastuen igotzea sortu zituen. Erreformak egiteko zailtasun handiagoa.

Erlijio-erreformak: Elizaren eta Estatuaren banaketa eta Elizaren hezkuntza-monopolioaren deuseztatzea.

Dibortzio-Legea (1932).Erlijio izaerako hezkuntza-pribatuaren deuseztatzea.Erlijio guztien kultua onartzen zen.

Hezkuntza-erreformak: Hezkuntza laikoa eta doan izateko eskubidea. Pedagogia-misioen sormena ("La Barraca" - García Lorca -)

Lan-erreformak: lan-baldintzen hobekuntza (hitzarmen kolektiboak, sindikatuak, ...)

Lan-Kontratuen Legea.Epaimahi Mistoen Legea (langileak eta patroiak) adiskidetzarako eta arbitrajerako.Langile-Erakundeen Legea.

Lurralde-erreformak: Antolaketa politiko deszentralizatua (Autonomi-Estatutuak)

Catalunyako Estatutua (1932)Estellako Estatutua (Eusko Ikaskuntzatik bultzaturik): EZ da onartzen gatazka erlijioari, Nafarroaren ukatzeari eta CEDAko garaipenari esker.Galizako eta Andaluziako Estatutuak: ikasketan edo proiektutan

Nekazal-erreformak: nekazaritza zaharra eta jabetza-estruktura desegokia hobetzeko saiakera. Gainera, nazioarteko krisi ekonomikoak erreformak eragozten ditu.

Nekazal- Erreformaren Legea (1932):- Nekazaritzaren eguneratzea- Latifundismoa murriztu (espropiazioa eta lur-banaketa).

Oposizioa eta giza-gatazkak: gobernua indar aurkakoen erdian zegoen.

Eskuineko alderdiak:- Oposizio armatua: estatu-kolpea emateko saiakera (San Jurjo, 1932)- Oposizio politikoa: CEDA (erreformen kontran zeudenak)Ezkerreko alderdiak:- CNT eta FAI, Iraultzaren aldekoak (akzio zuzena, subertsio eta terrorismoa)

Zentro-eskuinaren biurtekoa (1933-36)

Zentro-eskuinaren alderdien garaipena

ARRAZOIAK:- Emakumeen boto-eskubidea (kultura politiko eza)- Ezkerrako alderdien banaketa (CNT eta FAI, abstenzioa)- Eskuineko alderdien koalizioa.- Alderdi Erradikalaren laguntza.

Alderdi Erradikalaren Gobernuak (CEDAren laguntzarekin): erreformen ezabapena

Ezabapenak:- Politika erlijiosoa- Lan-legegintzak- Nekazal-erreforma

1934ko Urriaren iraultza: ezkerreko alderdiek iraultzaren bidez boterea hartu nahi zuten

PSOE alderdiaren erradikalizazioa. Arrazoiak:- Erreformen ezabapena- Nazioarteko egoera politikoa (faszismoa)Greba Orokor baten deialdia. Bakarrik, Asturiasen arrakasta lortu zuen (sozialisten, komunisten eta anarkisten lotura)Companys-ek Estatu Katalana aldarrikatu zuen (Errepublikaren barruan): arrakasta gutxi.

Zentro-eskuinaren biurtekoaren amaiera: Gorteen desegitea (Alderdi Erradikalaren korrupzio-arazo batengatik)

Neurriak:- Aurreko erreformen ezabapenaren jarraipena.- Armadaren erreforma (militar kontserbadoreen lehentasuna)-1931ko Konstituzioaren aldatzeko saiakerak.

Fronte Popularra (1936)

Errepublikanoen, sozialisten eta komunisten koalizioa, Fronte Popularrean. Kontran, eskuineko alderdiak banandurik aurkeztu ziren.

Ezaugarriak:- Polarizazio politika handia: kaleetan biolentzia.- Prozesu erreformistaren jarraipena.- 2 ikuspegi politkoen arteko gatazka sozialen eta ekonomikoen areagotzea: Ezkerra: sozialisten erradikalizazioa eta, batez ere, anarkistena.Eskuina: CEDA alderdiaren krisia eta Falangeren (faszismoa) eta Bloke Nazionalaren goren unea.

Konspirazio militarra

Jatorria: eskuin-muturreko zati bat eta UME (militar kontserbadoreen erakundea).Eskuinen alderdien laguntza: monarkikoak, karlistak, Falange, CEDA, etab.Gobernua konspirazioa apurtu nahi zuen militarren lekualdaketekin.

Altxatze militarra

Jose Castillo-ren (Guardia de Asalto) eta Calvo-Sotelo-ren (eskuineko politikaria) hilketak altxatze militarraren azkenengo bultzadak dira (uztailaren 17an)

Altxatzeak (Mola generalak zuzendu zuen eta beste general batzuen laguntzarekin -Sanjurjo, Franco, etab-) ezin zuen gune garatuetan eta hiri handietan garaitu. Lurraldea bi zatitan banandu zen eta GERRA ZIBILari ekin zioten.

2. Errepublika Euskadin

Autonomia politikoak ez zuen martxan jartzen nazionalismoarekiko eztabaida politikoengatik (Eliza katolikoarekiko papera eta erlazioak)

4 probintzietarako Estatutu bakarraren proposamena (Lizarrako Estatutua -Sociedad de Estudios Vascos erakundeak egindakoa-). Nafarroan ez da onartzen.

Gerra Zibila hasi ondoren, Estatutua onartzen da nazionalistak erakartzeko Errepublikaren bandora.