ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Η λαϊκή μουσική δεν ήταν αποκομμένη από τη θρησκευτική, αλλά υπήρχε αλληλεπίδραση. Συχνά, μαζί με τους δήμους του Ιπποδρόμου τραγουδούσαν οι ψάλτες της Αγίας Σοφίας και των Αγίων Αποστόλων τις καθιερωμένες επευφημίες προς τον αυτοκράτορα και τα εγκωμιαστικά άσματα για τους φρουρούς των συνόρων του Βυζαντίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μερικές από αυτές τις ψαλμωδίες χρησιμοποιήθηκαν αυτούσιες και στη θρησκευτική υμνογραφία. Στον Ιππόδρομο, επίσης, και σε πολλές άλλες περιπτώσεις οι κοσμικές ψυχαγωγικές εκδηλώσεις συνοδεύονταν από το αερόφωνο όργανο. Μάλιστα το μουσικό αυτό όργανο διαδόθηκε στη Δύση, όταν το 757 ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε' δώρισε ένα στον βασιλιά των Φράγκων Πιπίνο τον Βραχύ.

Η εκκλησιαστική λειτουργική ποίηση προοριζόταν, ύστερα από μελοποίησή της, για να ψέλνεται κατά τη Θεία Λειτουργία και άλλες λατρευτικές τελετές. Τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες η λειτουργική ποίηση και μουσική χαρακτηρίζονται από απλότητα. Μετά την επικράτηση του χριστιανισμού οι ύμνοι, τα λειτουργικά δηλαδή άσματα με εγκωμιαστικό περιεχόμενο για το Θεό και γενικότερα τα ιερά πρόσωπα, λαμβάνουν πιο σύνθετες μορφές. Μέχρι τον Ζ' αιώνα περίπου οι δημιουργοί λειτουργικών ποιημάτων ονομάζονταν ποιητές και μελωδοί, όπως ο Ρωμανός ο Μελωδός, γιατί οι ίδιοι έγραφαν το ποιητικό κείμενο και τη μελωδία του. Από τον Η' αιώνα παρατηρείται διαφοροποίηση: ο ποιητής (στιχουργός), που ονομάζεται υμνογράφος, μπορούσε να είναι άλλο πρόσωπο από το μελοποιό (συνθέτης) του έργου του. Η εκκλησιαστική μουσική είναι μονοφωνική και φωνητική, δηλαδή εκτελείται από μια μόνο φωνή (ή και από περισσότερες σε ταυτοφωνία και χωρίς συνοδεία μουσικών οργάνων) και η μελωδία υποτάσσεται στο λόγο. Στην αρχή η σημειογραφία (δηλ. η μουσική γραφή, σήμερα χρησιμοποιούμε το πεντάγραμμο) είναι αλφαβητική, δηλαδή οι νότες σημειώνονται με γράμματα της αρχαίας ελληνικής, ακολουθώντας τη μουσική παράδοση της αρχαιότητας. Στη συνέχεια, από τον 8ο αιώνα, αρχίζουν να χρησιμοποιούνται άλλοι τύποι μουσικής γραφής. Το λειτουργικό δράμα, που έχει τη μορφή τελετής - ιερής ακολουθίας και συνδυάζει στοιχεία από το παλαιότερο δράμα (δηλαδή λόγο, μουσική, κίνηση κ.ά.), δεν ευδοκιμεί στην Ανατολική Εκκλησία.

Οι Βυζαντινοί, συνεχίζοντας την ελληνιστική παράδοση, διακοσμούν συνήθως τα χειρόγραφά τους με εικόνες, που ονομάζονται μικρογραφίες. Αυτές παριστάνουν διάφορα επεισόδια που περιγράφονται στο κείμενο, δημιουργώντας έτσι στενή σύνδεση μεταξύ λόγου και εικόνας. Από τις μικρογραφίες αντλούμε πληροφορίες για τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής του χειρογράφου, ιδιαίτερα όταν τα έργα της μνημειακής ζωγραφικής* είναι λίγα

Αξιόλογη είναι και η παραγωγή εκκλησιαστικών και κοσμικών έργων μικροτεχνίας και μικρογλυπτικής, από πολύτιμα μέταλλα, σμάλτο, ξύλο και ελεφαντόδοντο. Τα έργα αυτά χαρακτηρίζονται από υψηλή τεχνική και καλλιτεχνική ποιότητα και προκαλούν εντύπωση για την ποικιλία τους.

Τα νομίσματα έχουν αισθητική αξία και μπορούμε να τα εξετάσουμε ως έργα μικροτεχνίας. Κυρίως, όμως, αποτελούν σημαντικές ιστορικές πηγές, γιατί απεικονίζονται σ' αυτά ιστορικά πρόσωπα και παρέχουν ποικίλες πληροφορίες, για την πολιτική, την οικονομία, την κοινωνία, το πολίτευμα και τη θρησκεία. Οι απεικονίσεις των βυζαντινών αυτοκρατόρων με τα σύμβολα της εξουσίας τους είναι διαφωτιστικά για την ιδεολογία του Βυζαντίου.

Με την πάροδο του χρόνου, ιδιαίτερα κατά την εποχή της Μακεδονικής Δυναστείας, διαμορφώνεται ένα τυπικό σχήμα στην εικονογράφηση: στην κορυφή του τρούλου εικονογραφείται ο Παντοκράτορας, περιστοιχιζόμενος από αγγέλους και προφήτες, στην αψίδα του Ιερού η Θεοτόκος, ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, στα λοφία του τρούλου οι τέσσερις Ευαγγελιστές και στους τοίχους οι δεσποτικές γιορτές, οι Άγιοι και οι Μάρτυρες.