Девиантты мінез-құлық

Адамның девиантты мінез-құлқы – жалпы қабылданған немесе ресми түрде бекітілген әлеуметтік нормаларға (қолданыстағы заңдарға, ережелерге, дәстүрлерге және әлеуметтік көзқарастарға) сәйкес келмейтін мінез-құлық.

Белгілері

Девиантты мінез құлық түрлері

1. Қылмыс- бұл заңды бұзу болып табылады.

Яғни заңда тыйым салынған әрекеттердi жасау. Қылмыстың динамикасына әсер ететiн өте көп факторларды айтуға болады. Мысалы: әлеуметтiк жағдайы, айналысатын iс түрi, бiлiм деңгейi, кедейшiлiк, жұмыссыздық т.б. Қылмыстың өсуiне нарықтық қатнасқа өтудiң әсерi зор. Бұл бәсекелестiк, жұмыссыздық, инфляция сияқты феномендердiң пайда болуымен сипатталады

2. Алкоголим- бұл спирттiк iшiмдiктердi шектен тыс пайдалану және содан тәуелдi болып қалу

Жалпы адамзатқа мас қылатын сусындар ертеден белгiлi. Олар өсiмдiктерден жасалып, дiни салттың бiр бөлiгi ретiнде қолданылды және мерекелер iшiмдiкпен атқарылды. Алғашқы күштi iшiмдiк жасау әдiсi 16ғ. пайда болды. Түбегейлi өзгерiстер этил спиртiн өнеркәсiптiк әдiспен алудан соң басталды. Мiне осы жағдай бұхараның жаппай алкоголь тұтынуына мүмкiндiк туғызды және ХҮIII ғ. маскүнемдiк Англияда, Германияда, Венецияда және т.б. Европа елдерiнде кеңiнен етек алды.

3. Нашақорлық- бұл жайлап адам ағзасының физикалық және психологиялық функцияларының терең жүдеуiне алып келетiн есiрткiлiк заттардан физикалық және психологиялық тәуелдiлiкте болатын ауру.

Нашақорлық-бұл әлеуметтiк құбылыс ретiнде есiрткiнi қолданудың таралып кету дәрежесiмен немесе соларға ұқсас заттарды медицинаның рұқсатынсыз қолданумен сипатталады. Негiзгi есiрткiнi қолданушы адамдардың жасы 30 жас шамасында болады. 60% нашақорлар 19 жасқа дейiн өмiрiнде бiрiншi рет қолданады екен. Мiне осылайша нашақорлық ең алдымен жастар мәселесi, яғни жастардың бүгiнгi таңдағы ең үлкен проблемасы

4. Жезөкшелiк- бұл қазiргi қоғамның күрделi проблемаларының бiрi.

Бұл қыздардың өз тәнiн саудаға салуы. Жезөкшелiкке қыздардың баруының көптеген әлеуметтiк, экономикалық, мәдени, т.б. себептерi бар. Жезөкшелiктен қоғамға келетiн зиян өте үлкен. Көптеген жұқпалы, қауiптi аурулар осы жезөкшелiкпен айналысатындар тарататыны белгiлi, сондай-ақ осы жолға түскендердiң басым көпшiлiгi жақсы жанұя құра алмайды, дүниеге денiсау бала әкеле алмайды. Бұл жолға түскен қыздар өз қателiктерiн кеш түсiнедi, өкiнедi, бiрақ ештеңе өзгерте алмайды.btopic

5. Суицид- бұл өз өмiрiн қиушылық, яғни өзiн-өзi өлтiру.

Өмiрдегi шешiлмейтiн мәселелерден құтылу үшiн өмiрден кетумен Сипатталады. Бұл құбылыс әр дәуiрде, әр мәдениетте өздiгiнше бағаланады. Көп жағдайда суицидтi терiс деп санайды. (Мұсылман дiнiнде де, християн дiнiнде де өзiн-өзi өлтiру үлкен күнә болып саналады). Кейде бұл әрекетке рұқсат берiлген және мiндеттi түрде жасау керек деп санаған. Мысалы, самурайлар арасында. Нақты суицидтiк акттердi бағалауда көп нәрсе мотивтерге, жағдайға, тұлғаның ерекшелiгiне байланысты болады. Өзiн-өзi өлтiру тек басқа түскен проблемадан құтылу үшiн ғана емес, ерлiк жасау жағдайында жасалады

Девиантты мінез-құлықтың пайда болуының негізгі себептері

Ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді:

жанұяда берекенің болмауы;

ата-ананың «ерекше» қамқорлығы;

тәрбие берудегі кемшіліктер;

өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;

Өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;

психоактивті заттарды жиі пайдалануы;

балалар мен жасөспірімдердің бос уақытын тиімді пайдалана алмау

Девиантты мінез-құлық оң және теріс болып бөлінеді.

Девиантты мінез-құлықтың теріс формаларына көбінесе мыналар жатады:

бұзақылық

дөрекілік

қылмыстық құқық бұзушылық

зорлау

зоофилия

нашақорлық

құмар ойындар

терроризм

өзіне зиян келтіру

Позитивті девиациянттық мінез-құлыққа мыналар жатады:

батырлық

қабілеттер, талант, данышпандық

шамадан тыс жомарттық

қатты аяушылық сезімі

мақсатқа жету талпынысы

психоанализ-ауытқудың бейсаналық мотивтері, девианттың жеке басының психологиялық сипаттамалары (З. Фрейд);

неофрейдизм - анамен эмоционалды байланыстың жетіспеушілігі (к. Хорни, Д. Боулби);

уақыт факторы-уақыт өте келе әр түрлі әрекеттерге деген көзқарас өзгереді;

отбасы құрылымы және тәрбие түрі (А. Адлер);

бихевиоризм-әлеуметтену процесінің бұрмалануы, жазаны теріс пайдалану, балаларға қатыгездік (А. Бандура, А. Басс);

Девиантты мінез-құлық профилактикасы

балалар мен ата-аналар арасындағы қалыпты, сенімді қарым-қатынастар орнатуды қамтамасыз ету;

жеткіншек балалардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру;

жеткіншектерге салауатты өмір салтын насихаттау;

Оқушы тұлғасының дамуын ұйымдастыруға бағытталған өзара байланысты іс-әрекеттер жүйесін құру. Атап айтқанда, психолог психодиагностика нәтижелері бойынша мектеп оқушыларымен түзету-дамыту сабақтарын өткізу;

Тексеру және баламен сөйлесу. Қарым-қатынас кезінде дәрігер эмоционалды және психологиялық жағдайды, сөйлеу мәнерін және ауытқуы бар адамның мінез-құлқын бағалайды.

Мәліметтермен танысу. Маман жұмыс немесе оқу орнынан сипаттамаларды оқиды, амбулаториялық картадан үзінді көшірмелерді зерттейді.

Отбасы, достар сауалнамасы. Оның мінезі, әдеттері туралы көбірек білуге көмектеседі.

Проективті әдістер. Арт-зерттеулер, Сонди және Розенцвейг сынағы мүмкіндік береді науқастың жасырын, репрессияланған эмоцияларын анықтайды.

Ғалым пікірлері

Н.Смельсер бұл бағытты «таңбалау теориясы» деп сипаттады. Девиантты мінез-құлықты анықтау ықпалды топтардың (билік өкілдері, зиялылар, дәрігерлер, заңгерлер және т.б.) бағалауына байланысты. Құқық, құқықтық нормалар – үстем таптың заңға көтерілген еркі.

Ломбросо сонымен қатар ерлердің девиантты мінез-құлық ауытқуы әйелдерге қарағанда кем дегенде 3-4 есе көп екенін атап өтті.

Психиатр Август Форель жас ұрпақтың ауытқуы аға буындардың әлеуметтік таңдауымен алдын ала анықталатынын айтты.

Қазіргі уақытта патологиялық акценттердің ең танымал жүйеленуі кеңестік ғалым А.Е. Личко, ол сипаттағы девиантты мінез-құлықтың ауытқудың бірнеше түрін анықтады. Олардың кейбіреулері: мысалы, үнемі көтерілген көңіл-күйде, өміршеңдікте, белсенділікте, көпшілдікте, шаршаусыздықта көрінетін гипертимиялық тип. Психоастения – көбінесе таңдау, шешім қабылдау қиынға соғады, жауапкершілік жүгін көтере алмайды.