Rozwój układów narządów (Embriologia szczegółowa)

Układ sercowo-naczyniowy

13-15 dzień
W mezodermie pozazarodkowej ściany pęcherzyka żółtkowego, w szypule brzusznej i kosmówce tworzą się wyspy krwiotwórcze - skupienia komórek, z których powsaną komórki krwi i pierwotne komórki naczyń krwionośnych (tkanka angioblastyczna)

18-19 dzień
Rozpoczyna się rozwój serca - z mezodermy smugi pierwotnej powstają sznury śródbłonkowe (sercotwórcze), występują między endodermą pęcherzyka żółtkowego i mezodermą trzewną

20 dzień
Sznury śródbłonkowe uzyskują światło i tworzą 2 cewy - cewy osierdziowe serca

22 dzień
Cewy osierdziowe zbliżają się do siebie i łączą, po połączeniu się cew komórki mezenchymalne tworzą płaszcz śródsierdziowo-nasierdziowy oddzielony od śródbłonka przez tkankę łączną galaretowatą - substancję galaretowatą serca, powstają dwa pierwsze przewężenia, dzielące cewę sercową na opuszkę serca, pierwotną komorę i pierwotny przedsionek. Serce pierwotne rozpoczyna akcję skurczową

23 dzień
Powstają dwa kolejne przewężenia, które tworzą pień tętniczy (połączony głowowo z łukami aorty i brzusznie z opuszką serca) i zatokę żylną - najbardziej ogonową część podzieloną na część środkową i 2 rogi, do których wnikają żyły: żółtkowa, pępowinowa i zasadnicza

4 tydzień
Skurcze serca pierwotnego zaczynają być skoordynowane

4-5 tydzień
Zachodzą podziały: kanału przedsionkowo-komorowego (wytwarza się przegroda pośrednia), pierwotnego przedsionka i pierwotnej komory (na dnie komory pojawia się grzebień mięśniowy)

7 tydzień
Przegroda międzykomorowa zarasta

4 tydzień
Powstają dwie pierwsze aorty jako przedłużenie osierdziowej cewy sercowej

Połowa 5 tygodnia
Aorty zbliżają się do siebie i tworzą jedną aortę

6-8 tydzień
Pierwotne łuki aorty, pień tętniczy, worek aortalny i worki grzbietowe przekształcają się w ostateczny układ naczyń tętniczych

5 tydzień
Powstają szczeliny w komórkach mezenchymalnych - początek rozwoju układu limfatycznego

8 tydzień
Można wyróżnić 6 pierwotnych worków limfatycznych:
- parzyste worki szyjne,
- parzyste worki biodrowe,
- worek zaotrzewnowy,
- zbiornik mleczu

Układ moczowo-płciowy

3 tydzień
Powstaje mezoderma pośrednia, która ulega metameryzacji na nefrotomy

4 tydzień
Pojawia się przednercze (7-14 nefrotom)

5 tydzień
Z 10-26 nefrotomów zaczyna różnicować się śródnercze

Koniec 8 tygodnia
Śródnercze tworzy ciało Wolffa - duży, jajowaty i zbity narząd

5 tydzień
Pączek moczowodowy (uwypuklenie przewodu śródnercza w pobliżu steku) wnika do mezodermy dolnej części grzebienia nerkotwórczego i indukuje jej wzrost - mezoderma wytwarza czapeczkę

Początek 8 tygodnia
Kanalik dystalny nefronu łączy się z kanalikiem nerkowym zbiorczym (końcowym rozgałęzieniem pączka moczowodowego)

9 tydzień
Nerka ostateczna wstępuje do okolicy brzusznej

14 tydzień
Wykształcone jest 20 nefronów

20-38 tygodni
Zachodzi istotne zwiększenie liczby nefronów

4 tydzień
Nabłonek mezotelialny pokrywający śródnercze grubieje, pod wpływem namnażającej się mezenchymy pod nim tworzy się grzebień płciowy, w których powstają palczaste wypustki - sznury płciowe

8 tydzień (XY)
Komórki Leydiga zaczynają wydzielać testosteron, gonada zaczyna wpływać na zróżnicowanie płciowe. Rozpoczyna się również wydzielanie hormonu antymüllerowskiego przez komórki podporowe jądra

4 miesiąc (XY)
Nabłonek kanalików nasiennych składa się z komórek podporowych i spermatogonii, nabłonek szczelnie wypełnia kanalik

12 tydzień (XY)
Rynienka cewkowa zamyka się wzdłuż powierzchni brzusznej prącia - powstaje część gąbczasta cewki moczowej

12 tydzień (XY)
Rozpoczyna się zstępowanie jąder

28 tydzień (XY)
Jądro wchodzi do pierścienia pachwinowego głębokiego

32 tydzień (XY)
Jądro wnika do moszny

9-12 tygodni
Różnicowanie narządów płciowych zewnętrznych

10 tydzień (XX)
Pojawiają się histologiczne cechy rozpoznawcze rozwoju jajnika

9-12 tygodni
Różnicowanie narządów płciowych zewnętrznych

11 tydzień (XX)
Płytka pochwowa udrażnia się - powstaje światło pochwy oddzielone od zatoki moczowo-płciowej błoną dziewiczą

16 tydzień (XX)
Sznury korowe rozpadają się, tworząc pierwotne pęcherzyki zarodkowe, które zawierają w środku oogonie

21 dzień
W endodermalnej ścianie pęcherzyka żółtkowego pojawiają się pierwsze gonocyty

Układ pokarmowy

4 tydzień
Rozwija się jelito pierwotne, w tym samym czasie kształtują się fałdy: głowowe, ogonowe i boczne zarodka

7 tydzień
Przełyk osiąga znaczną długość, w związku ze wzrostem okolicy głowowej zarodka

3 miesiąc
Powstają gruczoły przełyku, ich rozwój zaczyna się w błonie śluzowej, później w błonie podśluzowej

Połowa 4 tygodnia
Powstaje zawiązek żołądka - wrzecionowate rozszerzenie odcinka ogonowego jelita przedniego

4 tydzień
Powstają zawiązki dwunastnicy z końcowej części jelita przedniego i głowowej części jelita środkowego

5-6 tydzień
Nabłonek endodermalny dwunastnicy intensywnie wzrasta i zwęża/zamyka światło dwunastnicy

Koniec 3 tygodnia, początek 4 tygodnia
Pojawia się zawiązek wątroby i pęcherzyka żółciowego, nazywany inaczej uchyłkiem/pączkiem wątrobowym

5-6 tydzień
W wątrobie rozpoczyna się proces hemopoezy, który słabnie dopiero w 2 ostatnich miesiącach życia płodowego

9 tydzień
Wątroba stanowi 10% masy płodu

13-16 tydzień
Rozpoczyna się wydzielanie żółci

5 tydzień
Pojawia się zawiązek śledziony między blaszkami krezki grzbietowej żołądka

4-8 miesiąc
W śledzionie zachodzi proces hemopoezy

5 tydzień
Pojawia się zawiązek grzbietowy, z którego powstaje trzustka. Znajduje się on po przeciwnej stronie i nieznacznie powyżej uchyłku wątrobowego

3 miesiąc
Z nabłonka małych przewodów trzustkowych powstają komórki Langerhansa

20 tydzień
Komórki Langerhansa rozpoczynają wydzielanie insuliny i glukagonu

Początek 4 tygodnia
Błona ustno-gardłowa, która oddziela endodermalne jelito pierwotne od ektodermalnej zatoki ustnej zanika

6 tydzień
Jelito pierwotne środkowe (z którego powstają jelito czcze, jelito kręte, jelito ślepe, okrężnica wstępująca i prawe 2/3 okrężnicy poprzecznej) zaczyna się szybko wydłużać, przez co powstaje pierwotna pętla jelitowa o kształcie litery "U"

10 tydzień
Jelito pierwotne środkowe powraca do jamy brzusznej z fizjologicznej przepukliny pępowinowej

7 tydzień
Przegroda moczowo-odbytowa dociera do błony stekowej i się z nią łączy - powstaje trzon krocza

4-8 miesiąc
Mezenchyma ze smugi pierwotnej namnaża się, tworząc fałdy odbytowe

Układ oddechowy

4 tydzień
W brzusznej ścianie pierwotnego gardła pojawia się bruzda krtaniowo-tchawicza, kóra później przechodzi w: rowek -> kanał krtaniowo-tchawiczy -> zachyłek krtaniowo-tchawiczy (który uwidacznia się na powierzchni zewnętrznej gardła jako grzebień). Zachyłek krtaniowo-tchawiczy rozszerza się w swej części obwodowej i wytwarza pączek płucny

8 tydzień
Widoczne zawiązki 16-20 chrząstek tchawicy

10 tydzień
Na nabłonku tchawicy pojawiają się migawki

12 tydzień
W tchawicy pojawiają się gruczoły tchawicze

24 tydzień
Dokonuje się 17 podziałów drzewa oskrzelowego i oskrzelikowego

Stadium rzekomogruczołowe:
(5-17 tygodni)
płuca przypominają utkanie gruczołowe, w 17 tygodniu wykształcone są wszyskie struktury poza częściami odpowiedzialnymi za wymianę gazową, przez co płód urodzony w stadium rzekomogruczołowym nie jest zdolny do życia

Stadium kanalikowe:
(16-25 tygodni)
poszerza się światło oskrzeli i oskrzelików, po 24 tygodniu powstają oskrzeliki oddechowe i woreczki końcowe (pierwotne pęcherzyki płucne)

Stadium woreczków końcowych:
(24 tygodnie - poród)
płuco zatraca kanalikowy wygląd, powstaje dużo woreczków końcowych, które są wysłane pneumocytami typu I (zaczynają się pojawiać również pneumocyty typu II syntezujące surfaktant)

Stadium pęcherzykowe:
(późny okres płodowy - 8 rok życia)
po porodzie z pierwszym wdechem woreczek końcowy zamienia się w pęcherzyk płucny. Noworodek posiada 1/6 - 1/8 ogólnej liczby pęcherzyków, ostateczną wartość osiąga dopiero w wieku ok. 8 lat (300 mln pęcherzyków płucnych)

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze

24 dzień
Powstaje zawiązek tarczycy - zgrubienie endodermy w dnie pierwotnego gardła

7 tydzień
Po utworzeniu 2 płatów i cieśni tarczyca osiąga ostateczne położenie

10 tydzień
Sznury komórek powsałe z mezenchymy skupiają się i tworzą pęcherzyki tarczycy

11 tydzień
W środku pęcherzyków tarczycy pojawia się koloid i rozpoczyna się wydzielanie tyroksyny