Девиантты мінез-құлық
Ғалым пікірлері
Қазіргі уақытта патологиялық акценттердің ең танымал жүйеленуі кеңестік ғалым А.Е. Личко, ол сипаттағы девиантты мінез-құлықтың ауытқудың бірнеше түрін анықтады. Олардың кейбіреулері: мысалы, үнемі көтерілген көңіл-күйде, өміршеңдікте, белсенділікте, көпшілдікте, шаршаусыздықта көрінетін гипертимиялық тип. Психоастения – көбінесе таңдау, шешім қабылдау қиынға соғады, жауапкершілік жүгін көтере алмайды.
Психиатр Август Форель жас ұрпақтың ауытқуы аға буындардың әлеуметтік таңдауымен алдын ала анықталатынын айтты.
Ломбросо сонымен қатар ерлердің девиантты мінез-құлық ауытқуы әйелдерге қарағанда кем дегенде 3-4 есе көп екенін атап өтті.
Н.Смельсер бұл бағытты «таңбалау теориясы» деп сипаттады. Девиантты мінез-құлықты анықтау ықпалды топтардың (билік өкілдері, зиялылар, дәрігерлер, заңгерлер және т.б.) бағалауына байланысты. Құқық, құқықтық нормалар – үстем таптың заңға көтерілген еркі.
Девиантты мінез-құлықтың диагностикасы
Проективті әдістер. Арт-зерттеулер, Сонди және Розенцвейг сынағы мүмкіндік береді науқастың жасырын, репрессияланған эмоцияларын анықтайды.
Отбасы, достар сауалнамасы. Оның мінезі, әдеттері туралы көбірек білуге көмектеседі.
Мәліметтермен танысу. Маман жұмыс немесе оқу орнынан сипаттамаларды оқиды, амбулаториялық картадан үзінді көшірмелерді зерттейді.
Тексеру және баламен сөйлесу. Қарым-қатынас кезінде дәрігер эмоционалды және психологиялық жағдайды, сөйлеу мәнерін және ауытқуы бар адамның мінез-құлқын бағалайды.
Девиантты мінез-құлық профилактикасы
Оқушы тұлғасының дамуын ұйымдастыруға бағытталған өзара байланысты іс-әрекеттер жүйесін құру. Атап айтқанда, психолог психодиагностика нәтижелері бойынша мектеп оқушыларымен түзету-дамыту сабақтарын өткізу;
жеткіншектерге салауатты өмір салтын насихаттау;
жеткіншек балалардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру;
балалар мен ата-аналар арасындағы қалыпты, сенімді қарым-қатынастар орнатуды қамтамасыз ету;
Девиантты мінез құлықтың факторлардың туындауы
бихевиоризм-әлеуметтену процесінің бұрмалануы, жазаны теріс пайдалану, балаларға қатыгездік (А. Бандура, А. Басс);
отбасы құрылымы және тәрбие түрі (А. Адлер);
уақыт факторы-уақыт өте келе әр түрлі әрекеттерге деген көзқарас өзгереді;
неофрейдизм - анамен эмоционалды байланыстың жетіспеушілігі (к. Хорни, Д. Боулби);
психоанализ-ауытқудың бейсаналық мотивтері, девианттың жеке басының психологиялық сипаттамалары (З. Фрейд);
Девиантты мінез-құлық оң және теріс болып бөлінеді.
Позитивті девиациянттық мінез-құлыққа мыналар жатады:
мақсатқа жету талпынысы
қатты аяушылық сезімі
шамадан тыс жомарттық
қабілеттер, талант, данышпандық
батырлық
Девиантты мінез-құлықтың теріс формаларына көбінесе мыналар жатады:
өзіне зиян келтіру
терроризм
құмар ойындар
нашақорлық
зоофилия
зорлау
қылмыстық құқық бұзушылық
дөрекілік
бұзақылық
Девиантты мінез-құлықтың пайда болуының негізгі себептері
Ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді:
Девиантты мінез құлық түрлері
Социология девианттық мінез-құлықты бес түрге бөлiп, олардың әрқайсысын жеке қарастырады.
5. Суицид- бұл өз өмiрiн қиушылық, яғни өзiн-өзi өлтiру.
Өмiрдегi шешiлмейтiн мәселелерден құтылу үшiн өмiрден кетумен Сипатталады. Бұл құбылыс әр дәуiрде, әр мәдениетте өздiгiнше бағаланады. Көп жағдайда суицидтi терiс деп санайды. (Мұсылман дiнiнде де, християн дiнiнде де өзiн-өзi өлтiру үлкен күнә болып саналады). Кейде бұл әрекетке рұқсат берiлген және мiндеттi түрде жасау керек деп санаған. Мысалы, самурайлар арасында. Нақты суицидтiк акттердi бағалауда көп нәрсе мотивтерге, жағдайға, тұлғаның ерекшелiгiне байланысты болады. Өзiн-өзi өлтiру тек басқа түскен проблемадан құтылу үшiн ғана емес, ерлiк жасау жағдайында жасалады
4. Жезөкшелiк- бұл қазiргi қоғамның күрделi проблемаларының бiрi.
Бұл қыздардың өз тәнiн саудаға салуы. Жезөкшелiкке қыздардың баруының көптеген әлеуметтiк, экономикалық, мәдени, т.б. себептерi бар. Жезөкшелiктен қоғамға келетiн зиян өте үлкен. Көптеген жұқпалы, қауiптi аурулар осы жезөкшелiкпен айналысатындар тарататыны белгiлi, сондай-ақ осы жолға түскендердiң басым көпшiлiгi жақсы жанұя құра алмайды, дүниеге денiсау бала әкеле алмайды. Бұл жолға түскен қыздар өз қателiктерiн кеш түсiнедi, өкiнедi, бiрақ ештеңе өзгерте алмайды.btopic
3. Нашақорлық- бұл жайлап адам ағзасының физикалық және психологиялық функцияларының терең жүдеуiне алып келетiн есiрткiлiк заттардан физикалық және психологиялық тәуелдiлiкте болатын ауру.
Нашақорлық-бұл әлеуметтiк құбылыс ретiнде есiрткiнi қолданудың таралып кету дәрежесiмен немесе соларға ұқсас заттарды медицинаның рұқсатынсыз қолданумен сипатталады. Негiзгi есiрткiнi қолданушы адамдардың жасы 30 жас шамасында болады. 60% нашақорлар 19 жасқа дейiн өмiрiнде бiрiншi рет қолданады екен. Мiне осылайша нашақорлық ең алдымен жастар мәселесi, яғни жастардың бүгiнгi таңдағы ең үлкен проблемасы
2. Алкоголим- бұл спирттiк iшiмдiктердi шектен тыс пайдалану және содан тәуелдi болып қалу
Жалпы адамзатқа мас қылатын сусындар ертеден белгiлi. Олар өсiмдiктерден жасалып, дiни салттың бiр бөлiгi ретiнде қолданылды және мерекелер iшiмдiкпен атқарылды. Алғашқы күштi iшiмдiк жасау әдiсi 16ғ. пайда болды. Түбегейлi өзгерiстер этил спиртiн өнеркәсiптiк әдiспен алудан соң басталды. Мiне осы жағдай бұхараның жаппай алкоголь тұтынуына мүмкiндiк туғызды және ХҮIII ғ. маскүнемдiк Англияда, Германияда, Венецияда және т.б. Европа елдерiнде кеңiнен етек алды.
1. Қылмыс- бұл заңды бұзу болып табылады.
Яғни заңда тыйым салынған әрекеттердi жасау. Қылмыстың динамикасына әсер ететiн өте көп факторларды айтуға болады. Мысалы: әлеуметтiк жағдайы, айналысатын iс түрi, бiлiм деңгейi, кедейшiлiк, жұмыссыздық т.б. Қылмыстың өсуiне нарықтық қатнасқа өтудiң әсерi зор. Бұл бәсекелестiк, жұмыссыздық, инфляция сияқты феномендердiң пайда болуымен сипатталады
Белгілері
өзіне немесе басқаларға зиян келтіру қабілеті.
жоғары немесе төмен өзін-өзі бағалау;
шоғырлану проблемалары, жауапсыздық;
жұмысқа, оқуға қызығушылықтың болмауы;
көңіл-күйдің тұрақсыздығы;
бір іс-әрекетті қайталай беру ниеті;
агрессивтілік, құрдастарымен, айналадағы адамдармен қақтығыстар;
Адамның девиантты мінез-құлқы – жалпы қабылданған немесе ресми түрде бекітілген әлеуметтік нормаларға (қолданыстағы заңдарға, ережелерге, дәстүрлерге және әлеуметтік көзқарастарға) сәйкес келмейтін мінез-құлық.
